Dom Literatury w Warszawie - Fundacja Domu Literatury i Domów Pracy Twórczej

22 września 2022 wpłynęło do Fundacji Domu Literatury i Domów Pracy Twórczej pismo (z 12 września 2022), w którym Burmistrz Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy – p. Aleksander Ferens odmawia Fundacji Domu Literatury i Domów Pracy Twórczej dalszej dzierżawy Domu Literatury położonego w Warszawie przy ulicy Krakowskie Przedmieście 87/89, co motywuje bardzo ciężką sytuacją m.st. Warszawy, związaną z brakiem dostatecznych środków finansowych na realizację niezbędnych zadań oraz ze względu na kryzys wywołany wojną w Ukrainie.

Dom Literatury mieści się w się w jednym z najbardziej reprezentacyjnych punktów Warszawy, naprzeciwko Zamku Królewskiego przy placu Zamkowym, w dwu rokokowo-klasycystycznych kamienicach – tzw. kamienicy Prażmowskich i kamienicy Johna, którymi administruje Fundacja Domu Literatury i Domów Pracy Twórczej na podstawie umów dzierżawy zawartych z Miastem Stołecznym Warszawą. Aktualne umowy obowiązują do 31 grudnia 2022.

HISTORIA DOMU LITERATURY (w pigułce)

Nieruchomość ta począwszy od 1947 roku pozostawała w dyspozycji środowiska literackiego, bowiem już w 1947 roku zapadła decyzja Uchwałą Komitetu Ministrów ds. Kultury w sprawie utworzenia Domu Literatury w Warszawie. Środowisko literackie uzyskało w dniu 15 czerwca 1948 roku promesę Prezydenta m. st. Warszawy, iż teren nieruchomości położonych przy ul. Krakowskie Przedmieście 87/89 w Warszawie zostanie przeznaczony na Dom Literatury.

W czasie działań wojennych budynki znajdujące się na tej nieruchomości zostały kompletnie zniszczone. Dom Literatury w znacznej mierze został zbudowany ze składek środowiska literackiego z przeznaczeniem na siedzibę Związku Zawodowego Literatów Polskich (następnie: Związku Literatów Polskich). Przez wszystkie następne lata Dom Literatury pozostawał w zarządzie środowiska literackiego, a więc najpierw dawnego Związku Literatów Polskich do rozwiązania związku w 1983 r., następnie w latach 1986-1990 – nowego Związku Literatów Polskich, zarejestrowanego pod tą samą nazwą w miejsce rozwiązanego związku, zaś od 1990 r. do dzisiaj – Fundacji Domu Literatury i Domów Pracy Twórczej, której fundatorami są Stowarzyszenie Pisarzy Polskich, Polski PEN Clubu i Związek Literatów Polskich. Jednym z głównych celów jest finansowanie, utrzymywanie i zarządzanie Domem Literatury. Przekazanie Domu Literatury w 1990 r. w administrowanie specjalnie w tym celu powołanej Fundacji Domu Literatury i Domów Pracy Twórczej było autorskim pomysłem ówczesnej minister kultury i sztuki – p. Izabelli Cywińskiej, która chciała w ten sposób zabezpieczyć Dom Literatury w Warszawie– placówkę o doniosłym znaczeniu dla polskiej powojennej kultury, ale i bardzo atrakcyjnej lokalizacji – przed niebezpieczeństwami wynikającymi z czysto rynkowego podejścia do tego rodzaju nieruchomości.

ROLA I ZNACZENIE DOMU LITERATURY

Dom Literatury od początku swego istnienia jest rozpoznawalnym nie tylko w Warszawie, ale w całym kraju ośrodkiem życia literackiego, placówką, której charakter wykraczał i wykracza daleko poza granice dzielnicy Śródmieście, miasto stołeczne Warszawę, a nawet Polskę. W całym okresie powojennym miały tu swoją siedzibę najważniejsze organizacje literackie, zasłużone dla polskiej literatury i kultury: Związek Literatów Polskich, Polski PEN Club. Było to (i jest to dzisiaj) miejsce ważnych konferencji literackich, sympozjów naukowych, spotkań najwybitniejszych polskich i zagranicznych pisarzy, intelektualistów, aktorów, reżyserów, muzyków, prawników i działaczy publicznych.

Obecnie w Domu Literatury mają swą siedzibę Stowarzyszenie Pisarzy Polskich (Zarząd Główny i Oddział Warszawa), Polski PEN Club, Związek Literatów Polskich (Zarząd Główny i Oddział Warszawski), a także inne stowarzyszenia literackie. Dom Literatury jest zawsze otwarty na wszystkie środowiska literackie, od dawna prowadzona jest tu także przez poszczególne stowarzyszenia literackie współpraca z niezależnymi organizacjami literackimi z Europy Wschodniej, takimi jak m.in. Ukraiński PEN Club, Białoruski PEN Club, niezależny Rosyjski PEN Club, Narodowy Związek Pisarzy Ukrainy.

W Domu Literatury znajduje się licząca ponad 70 tys. woluminów Biblioteka Donacji Pisarzy Polskich, będąca pod zarządem Biblioteki Narodowej, gromadząca bezcenne zbiory archiwaliów literackich, maszynopisów i rękopisów, materiałów ikonograficznych, czasopism, wycinków prasowych poświęconych pisarzom i życiu literackiemu (bezprecedensowy zbiór, z którego korzystają badacze z wielu instytucji naukowych), książki – nierzadko z autografami autorów.

W Domu Literatury mieści się Instytut Dokumentacji i Studiów nad Literaturą Polską - , ośrodek badawczy działający w strukturach Muzeum Literatury, dokumentujący polskie życie literackie i intelektualne w kraju i na emigracji po roku 1939. Instytut prowadzi działalność wydawniczą: publikuje wyniki badań, wydaje opracowania źródłowe, bibliografie. Jest współwydawcą serii „Archiwum Kultury” – korespondencji Jerzego Giedroycia z wybitnymi postaciami kultury polskiej w kraju i na emigracji. Współpracuje ze światowymi placówkami posiadającymi w swoich zasobach polskie archiwa.

Szczególny charakter ma historyczna aula Domu Literatury. Jest to jedyne w stolicy, niepowtarzalne w skali Polski wnętrze, zachowane w kształcie integralnego projektu w stylu art déco z oryginalnymi rozwiązaniami amfiteatralnej widowni, oświetlenia, drewnianego wykończenia elementów interieru sali i sceny – dzieła z 1948 roku wybitnej twórczyni polskiego designu, założycielki Instytutu Wzornictwa Przemysłowego Wandy Telakowskiej wraz z zespołem. Sala, mogąca pomieścić do 180 osób, od lat służy spotkaniom i festiwalom literackim (w tym liczącemu już 50 lat festiwalowi pn. Warszawska Jesień Poezji), zgromadzeniom publicznym, konferencjom naukowym, kameralnym spektaklom teatralnym i koncertom, celom edukacyjnym, itp.- adresowanym także do szerokiego grona publiczności warszawskiej.

DBAŁOŚĆ O SUBSTANCJĘ

Przez ponad 70 lat, od momentu zbudowania Domu Literatury w 1949 r. i przekazania go literatom, środowisko literackie zawsze troszczyło się i dbało o budynki mieszczące Dom Literatury, prowadząc wszystkie prace remontowe, przeznaczając na to środki własne lub pozyskując środki zewnętrzne (subwencje, dotacje, itp.).

Tylko w latach 2010-2019 poniesione przez Fundację Domu Literatury i Domów Pracy Twórczej nakłady na remonty (w tym m.in. remonty elewacji, dachu) wyniosły łącznie 1 122 538,86 zł, z czego ponad połowę (572 240,90 zł) stanowiły środki własne Fundacji, zaś mniej niż połowę (550 297,96 zł) środki zewnętrzne – dotacje pozyskane przez Fundację w otwartych konkursach dotacyjnych (m.in. Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Stołecznego Konserwatora Zabytków). Urząd Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy nigdy nie przeznaczył żadnych środków na remonty czy konserwacje Domu Literatury, który w całości utrzymywany jest ze środków własnych Fundacji Domu Literatury i Domów Pracy Twórczej, pozyskiwanych m.in. w ramach prowadzonej przez Fundację działalności gospodarczej, Fundacja to solidny, sprawdzony i zawsze wywiązujący się ze swych zobowiązań dzierżawca (nawet mimo ostatniej 4-krotnej podwyżki czynszu), który nie tylko zawsze wnosi terminowo do miejskiej kasy niemałe kwoty z tytułu czynszu i podatku od nieruchomości (blisko 350 000 zł rocznie), ale także nie obciąża budżetu Dzielnicy Śródmieście, ani m.st. Warszawy żadnymi kosztami – w tym szczególnie wysokimi kosztami remontów, konserwacji, itp. zabytkowych budynków, dbając najlepiej jak to możliwe o powierzone mu mienie miejskie – przy dużym zaangażowaniu własnych środków i utrzymując nieruchomość w ogólnie dobrym stanie (zgodnie z ocenami zawartymi we wszystkich w obowiązkowych przeglądach technicznych).

ZAGROŻENIA

Dla życia kulturalnego w Polsce i dla Warszawy Dom Literatury jest obiektem o znaczeniu historycznym, miejscem ważnym na kulturalnej mapie stolicy i Polski, od 70 lat służącym nie tylko środowisku literackiemu, ale także będącym rozpoznawalnym w całym kraju ośrodkiem życia literackiego.

Odebranie go środowisku literackiemu będzie niepowetowaną stratą dla polskiej kultury oraz dla życia literackiego Warszawy. Zaprzepaszczona zostanie budowana od ponad 70 lat tradycja Domu stworzonego przez pisarzy, ze środków pisarzy, ważnego w dziejach Polski i Warszawy centrum życia kulturalnego i publicznego; w przypadku braku możliwości zapewnienia pomieszczenia dla Biblioteki w Domu Literatury rozproszone, a częściowo poddane fizycznej likwidacji zostaną unikatowe zbiory Biblioteki Donacji Pisarzy Polskich. Będzie to widoczna i nieodwracalna szkoda kulturalna.

Likwidacja Domu Literatury – historycznej już instytucji – spowoduje, że Miasto Stołeczne Warszawa straci solidnego dzierżawcę, który nie tylko zawsze wywiązuje się na czas ze wszystkich zobowiązań (nawet mimo ostatniej 4-krotnej podwyżki czynszu), ale też dba najlepiej jak to możliwe o powierzone mu mienie, angażując w to duże własne środki.

Argumentacja władz Dzielnicy Śródmieście, że decyzja dotycząca odmowy przedłużenia umowy dzierżawy na Dom Literatury z Fundacją Domu Literatury jest spowodowana bardzo ciężką sytuacją m.st. Warszawy, związaną z brakiem dostatecznych środków finansowych na realizację niezbędnych zadań oraz za względu na kryzys wywołany wojną w Ukrainie, rodzi pytania:

- Czy w trudnej sytuacji finansowej nie jest potrzebny Miastu Stołecznemu Warszawie solidny, sprawdzony i zawsze wywiązujący się ze swych zobowiązań dzierżawca, dbający najlepiej jak to możliwe o powierzone mu mienie?

- Czy w czasie kryzysu, w obliczu toczącej się tuż za polską granicą wojny, to właśnie działalność kulturalna, odwołanie do wspólnego dziedzictwa nie powinny być w szczególny sposób chronione, służąc umacnianiu tożsamości? A takie wartości są realizowane przez środowiska literackie, artystyczne, naukowe skupione wokół warszawskiego Domu Literatury.

- Jak ewentualna likwidacja Domu Literatury, skutkująca nieodwracalnymi szkodami dla polskiej kultury, literatury, będzie się miała do przyjętego w sierpniu 2020 przez Miasto Stołeczne Warszawę dokumentu określającego zasady nowej polityki kulturalnej Warszawy, odwołującej się do takich wartości, jak różnorodność, otwartość, odpowiedzialność, wolność i zakorzenienie, do współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi, czy wreszcie do działań zmierzających do tego by Warszawa – stolica obok Krakowa i Wrocławia dołączyła do sieci Miast Kreatywnych UNESCO w dziedzinie literatury?

Władze Miasta Stołecznego Warszawy wielokrotnie składały deklaracje, że Dom Literatury zachowa swój dotychczasowy charakter.

Fundacja Domu Literatury i Domów Pracy Twórczej zawsze deklarowała otwartość i gotowość do współpracy zarówno z Urzędem Dzielnicy Śródmieście, jak i Miastem Stołecznym Warszawą w zakresie wszelkich inicjatyw kulturalnych, literackich, itp., czego wielokrotnie dawała dowody.